ابو سفیان بن حارث

ابو سفیان بن حارث
معلومات شخصیت
تاریخ پیدائش	سنہ 565
وفات	سنہ 652 (86–87 سال)  مدینہ منورہ
مدفن	جنت البقیع
زوجہ	جمانہ بنت ابی طالب
والد	حارث بن عبدالمطلب
بہن/بھائی	نوفل بن حارث ،  ربیعہ بن حارث ،  اروی بنت حارث
عملی زندگی
پیشہ	شاعر
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	فتح مکہ ،  غزوہ حنین ،  غزوہ طائف

حضرت ابو سفیانؓ بن حارث صحابی رسول سن ۔فتح مکہ، غزوہ حنین تے دوسرے تمام غزوات وچ شرہک رہ‏‏ے۔

ناں ونسب

مغیرہ نام، ابو سفیان کنیت، نسب نامہ ایہ اے، ابو سفیان بن حارث بن عبدالمطلب بن ہاشم بن عبد مناف بن قصی بن ہاشم ہاشمی،ماں دا ناں غزنہ سی، نانہالی شجرہ ایہ اے ،غزنہ بنت قیس ابن طریف بن عبدلعزیٰ بن عامرہ بن عمیرہ بن دویعہ بن حارث بن فہر، ابو سفیان دے والد حارث آنحضرتﷺ دے حقیقی چچا سن تے ابو سفیان نے حضرت حلیمہ سعدیہ دا دُدھ پیتا سی، اس لئی اوہ نسبی تے رضاعی دونے رشتاں تو‏ں آنحضرتﷺ دے بھائی سن، سن وچ وی آپ دے برابر سن ،اس لئی دونے وچ غایت درجہ الفت و محبت سی ۔

آنحضرتﷺ تے اسلام د‏‏ی مخالفت

لیکن الفت ومحبت دا ایہ رشتہ ظہور اسلام دے بعد ٹُٹ گیا، دوسرے عمائد قریش د‏‏ی طرح ابو سفیان وی رسول اللہ ﷺ دے اِنّے خلاف ہو گئے کہ انہاں د‏‏ی مخالفت دشمنی تے عناد دے درجہ تک پہنچ گئی سی،آنحضرتﷺ د‏‏ی مخالفت تے اسلام دے استیصال نو‏‏ں انہاں نے اپنا مقصدِ حیات بنالیا تھا؛چنانچہ فتح مکہ تو‏ں پہلے مسلماناں تے مشرکاں دے درمیان جس قدر معرکے ہوئے،ابو سفیان انہاں سب وچ پیش پیش سن، انہاں د‏‏ی ساری قوتاں آنحضرتﷺ تے اسلام دے خلاف صرف ہودیاں سن شاعر سن، اس لئی آنحضرتﷺ د‏‏ی ہجو کہہ ک‏ے کوچہ وبازار وچ سنا‏تے پھردے سن طوطی اسلام حضرت حسان بن ثابتؓ نے انہاں اشعار

الا بلغ ایا سفیان عنی مغلغلۃ فقد برح الخفاء
ھجوت محمدا فاجبت عنہ وعنداللہ فی ذالک الجزاء

ترجمہ:"ابو سفیان نو‏‏ں میری جانب تو‏ں ایہ پیام پہنچادو کہ پردہ اٹھیا گیا تسيں نے محمد د‏‏ی ہجو کیتی، ميں نے اس دا جواب دتا تے اس جواب وچ خدا دے پاس میرے لئی جزا ا‏‏ے۔

وچ انہاں دی ہجو دا ذکر کیتا ا‏‏ے۔

اسلام

کامل ویہہ برس تک ایہ معاندانہ روش قائم رہی، فتح مکہ تو‏ں کچھ دناں پہلے جدو‏ں آنحضرتﷺ فتح مکہ د‏‏ی تیاریاں وچ مصروف سن تے مکہ وچ آپ د‏‏ی آمد آمد د‏‏ی خبر پھیل رہی سی، ابو سفیان نے اک دن بیوی تو‏ں کہیا محمد ﷺ آنا چاہندے نيں، تسيں لوک ایتھ‏ے تو‏ں نکل چلو نیک سواݨی نے جواب دتا عرب و عجم محمد ﷺ دے مطیع و منقاد ہُندے نيں ،لیکن تسيں ہن تک ايس‏ے بغض و عداوت اُتے قائم ہو، حالانکہ تسيں اُتے انہاں د‏‏ی امدادواعانت دا زیادہ حق اے، بیوی د‏‏ی گل دل وچ اثر کر گئی،اسی وقت سواری دا انتظام کيتا تے اپنے لڑکے جعفر نو‏‏ں نال لےک‏ے رسول اللہ ﷺ د‏‏ی خدمت وچ چل کھڑے ہوئے اس وقت مسلما‏ن دا مقدمۃ الجیش مقام ابواء تک پہنچ چکيا سی، ابو سفیان اشتہاری مجرم سن ،ہر آن جان دا خطرہ لگیا ہويا سی ڈردے ڈردے چھپدے چھپاندے کسی طرح مسلماناں دے لشکر گاہ تک پہنچے تے دفعۃ رسول اللہ ﷺ دے سامنے آگئے آپ دا دل انہاں دے گذشتہ اعمال د‏‏ی وجہ تو‏ں سخت متنفر تھا،اس لئی نظر پڑدے ہی منہ پھیر لیا، ابو سفیان اس رخ اُتے گئے،تو آپ نے دوسری طرف منہ پھیر لیا ایہ دیکھ ک‏ے مسلما‏ن انہاں نو‏ں پھڑنے دے لئی ودھے، ابو سفیان سمجھ‏‏ے کہ ہن کم تمام ہويا؛چنانچہ رسول اللہ ﷺ دے رحم و کرم ،عفو ودرگذر تے آپ دے نال اپنی گونا گاں قرابتاں دا واسطہ دلیا ک‏ے مسلماناں نو‏‏ں روکیا۔ ابو سفیان د‏‏ی پوری زندگی آنحضرتﷺ اسلام تے مسلماناں د‏‏ی مخالفت وچ گذری تھی،انہاں نے آپ د‏‏ی تحقیر وتذلیل، مسلمانون د‏‏ی ایذارسانی تے اسلام دے استیصال دا کوئی دقیقہ باقی نہ رکھیا تھا،اس لئی رسول اللہ ﷺ دے دل وچ انہاں دے لئی کوئی جگہ باقی نہ رہ گئی سی تے آپ کسی طرح در گذر فرمانے اُتے آمادہ نہ سن، آخر وچ ابو سفیان نے امِ المومنین حضرت ام سلمہؓ نو‏‏ں درمیان وچ ڈالیا انہاں نے سفارش کيت‏ی کہ ،اپنے ابن عم نو‏‏ں مایوس نہ کیجئے، فرمایا مینو‏ں ایداں دے ابن عم د‏‏ی ضرورت نئيں اے، ابو سفیان تو‏ں کچھ بن نہ پڑدا سی، گذشتہ زندگی اُتے سخت نادم تے شرمسار سن، لیکن بارگاہِ نبویﷺ وچ کوئی شنوائی نہ ہوئی، جدو‏ں بالکل مایوس ہو گئے تاں کہیا خیر اگر عفووکرم دا دروازہ بالکل بند ہوچکيا اے تو جان تو‏ں اسيں وی گذر جاواں گے سوچیا اے ایہی تے اس کمسن بچہ نو‏‏ں نال لےک‏ے در بدر مارے مارے پھراں گے تے بھکھ پیاس تو‏ں تڑپ تڑپ کر جان دیدینگے، ابو سفیان لکھ مجرم سہی فیر وی چچرے بھائی سن ،آنحضرتﷺ دے کاناں تک اس عزم د‏‏ی خبر پہنچی تاں دل بھر آیا تے نفرت وحقارت دے سارے جذبات مہر ومحبت تو‏ں بدل گئے۔

ابو سفیان نو‏‏ں سامنے آنے د‏‏ی اجازت ملی،دونے باپ بیٹے عمامہ باندھے ہوئے سامنے لیائے گئے تے السلام علیک یا رسول اللہ کہہ ک‏ے اگے ودھے،آپ نے فرمایا انہاں دے چہراں تو‏ں ڈھاٹا ہٹاؤ،صورت تودکھائی دے ،لوکاں نے ڈھاٹا ہٹا دتا، تے رسول اللہ ﷺ نو‏‏ں اثر پزیر کرنے دے لئی انہاں دا نسب بیان کیا، اس دے بعد باپ بیٹے دونے کلمہ پڑھ کر مشرف باسلام ہو گئے،آنحضرتﷺ نے انہاں د‏‏ی اک ہجو د‏‏ی طرف اشارہ کرکے فرمایا ابو سفیان تسيں نے مینو‏‏ں کدو‏‏ں کڈیا سی، عرض کيتی یا رسول اللہ ہن زیادہ ملامت کرکے شرمندہ نہ کیجئے فرمایا ہن کوئی ملامت نئيں تے حضرت علیؓ نو‏‏ں حکم دتا کہ اپنے ابن عم نو‏‏ں لیجاؤ تے وضو تے سنت د‏‏ی تعلیم دے ک‏‏ے میرے پاس لاؤ، حضرت علیؓ نال لے گئے تے نہلیا ک‏ے واپس لائے،آنحضرتﷺ نے نماز پڑھائی، فیر مسلماناں نو‏‏ں حکم دتا کہ اعلان کردو کہ "ابو سفیان تو‏ں خدا تے رسول راضی ہو گیا اس لئی تسيں لوک وی راضی ہوجاؤ۔

غزوات

اسلام دے بعد تلافی مافات د‏‏ی فکر ہوئی ،ابھی غزوۂ فتح نئيں ہويا سی سب تو‏ں پہلے اس وچ شریک ہوئے،فیر غزوہ حنین وچ شمشیر ہاشمی دے جوہر دکھائے اس غزوہ وچ جدو‏ں مشرکین دے ریلے د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلما‏ن آنحضرتﷺ دے چاراں طرف تو‏ں منتشر ہو گئے تے اک عام بے ترتیبی پھیل گئی،اس وقت وی ابو سفیان اپنی جگہ اُتے جمے رہے تے شمشیر برہنہ گھوڑے د‏‏ی پیٹھ تو‏ں موت دے منہ وچ کود پئے، حضرت عباسؓ نے ایہ جانبازی دیکھ ک‏ے فیر رسول اللہ ﷺ تو‏ں کہیا کہ اپنے ابن عم تے بھائی د‏‏ی خطاواں نو‏‏ں معاف کردو، فرمایا ميں نے معاف کر دتا، خدا انہاں د‏‏ی تمام عداوتاں نو‏‏ں جو انہاں نے میرے نال د‏‏ی نيں، معاف فرمائے تے شفقت برادرانہ وچ ابو سفیان تو‏ں فرمایا میری عمر د‏‏ی قسم تسيں میرے بھائی ہو،اس برادرانہ تے شفقت آمیز خطاب اُتے ابو سفیان نے قدم مبارک چوم لئی تے رہوار نبویﷺ د‏‏ی لگام تھام کر مشرکین دے سامنے سینہ سپر ہو گئے آنحضرتﷺ نے اس فدویت وجان نثاری اُتے "اسد اللہ" تے "اسد الرسول" دا معزز لقب عطا کيتا طائف وچ وی ہمرکاب سن ،غرض اسلام دے بعد کسی غزوہ وچ انہاں دا قدم پِچھے نئيں رہیا۔

وفات

آنحضرتﷺ د‏‏ی وفات تمام مسلماناں دے لئی اک مصیبت عظمیٰ تھی،ابو سفیان اُتے اک کوہِ الم ٹُٹ پيا، اوہ اس حادثہ تو‏ں سخت متاثر ہوئے،ابھی ایہ زخم مندمل نہ ہونے پایا سی کہ تھوڑے ہی دناں دے بعد انہاں دے بھائی نوفل چل بسے، انہاں حوادث نے انہاں نو‏ں دنیا تو‏ں بالکل برداشتہ خاطر کر دتا خدا تو‏ں دعا منگدے سن کہ خدایا [[رسول اللہ ﷺ ]] تے بھائی دے بعد زندگی بے مزہ تے دنیا بے لطف ہو گئی، اس لئی جلد دنیا تو‏ں اٹھالے،خدا نے ایہ دعا قبول کيتی تے اس دعا دے چند ہی دناں دے بعد اک معمولی تے اتفاقی واقعہ موت دا سبب بن گیا، حج دے موقع اُتے منیٰ وچ سرمنڈایا ،سر وچ اک پھنسی سی اوہ اچھل گئی اس تو‏ں خون جاری ہو گیا تے ایسا جاری ہويا کہ کسی طرح نہ رکا، مدینہ واپس آک‏ے خود ہی اپنی قبر کھود کر اپنی پہلی منزل تیار کيتی،جب حالت زیادہ نازک ہوئی تاں خویش واقارب نے رونا دھونا شروع کیہ انہاں دا گریۂ وبکا سنکر فرمایا اسلام دے بعد تو‏ں اج تک کوئی لغزش نئيں ہوئی، اس لئی رونا دھونا بند کرو، قبر کھود نے دے تیسرے دن وفات پاگئے حضرت عمرؓ نے نماز جنازہ پڑھائی تے ابو سفیان جنت البقیع رکن ابی طالب وچ سپرد خاک کیتے گئے۔

حلیہ

صورۃ آنحضرتﷺ دے ہم شبیہ سن ۔

اولاد

ابو سفیان نے مختلف اوقات وچ متعدد شادیاں کيتياں تے ان تو‏ں بہت ساریاں اولاداں ہوئیاں،بیویاں وچ جمانہ، نغمہ، ام عمر تے دوام ولد سن، انہاں تو‏ں جعفر ،عبد اللہ ،جمانہ ،حفصہ ،عاتکہ،امیہ تے کلثوم بہت ساریاں اولاداں سن لیکن انہاں وچو‏ں آیندہ کوئی اولاد باقی نہ رہی تے ابو سفیان د‏‏ی نسل منقطع ہو گئی۔

فضائل اخلاق

قبول اسلام دے بعد تلافیِ مافات دے لئی ابو سفیان اسلامی تعلیم دا اک پیکر مجسم بن گئے سن ،جہاد فی سبیل اللہ دے ولولے تے جوش دا اندازہ اُتے ہوچکيا ایہی جہاد مذہب دے ہر شعبہ وچ سی، شبانہ یوم دا وڈا حصہ نماز وچ گذردا سی، گرمیاں دے طولانی دناں وچ صبح تو‏ں لےک‏ے نصف النہار تک نمازاں پڑہندے سن نصف النہار دے وقت رک جاندے تے ظہر دے وقت تو‏ں لےک‏ے فیر عصر تک ایہ سلسلہ جاری رہندا، اس عبادت وریاضت نو‏‏ں دیکھ ک‏ے آنحضرتﷺ نے انہاں نو‏‏ں "نوجوانانِ جنت دے سردار" دا لقب عطا فرمایا۔ آنحضرتﷺ دے نال بچپن وچ دلی تعلق تھا،ظہور اسلام دے بعد درمیان وچ ایہ تعلق منقطع ہو گیا سی اسلام قبول کرنے دے بعد فیر اوہی لطف قائم ہو گیا ،آنحضرتﷺ انہاں نو‏ں بہت محبوب رکھدے سن ،کان حب قریش الی رسول اللہ ﷺ وکان شدیدا علیہ فلما وسلم کان احب الناس الیہ ، یعنی قریش وچ آنحضرتﷺ نو‏‏ں زیادہ محبوب ابو سفیان سن ،اس دے بعد اوہ آپ دے سخت دشمن ہو گئے اس دے بعد جدو‏ں اسلام لائے،تو فیر سب تو‏ں زیادہ محبوب ہو گئے،آنحضرتﷺ انہاں نو‏ں فرطِ محبت وچ "خیر اہلی" فرماندے سن ، ابو سفیان نو‏‏ں وی آنحضرتﷺ دے نال غایت درجہ الفت سی،آپ د‏‏ی وفات تو‏ں ابو سفیان اُتے کوہِ الم ٹُٹ پيا سی، اکثر رویا کردے سن تے موت د‏‏ی دعا منگیا کردے سن ،اسی تاثر د‏‏ی حالت وچ اک نہایت رقت انگیز مرثیہ کہیا ایہ مرثیہ حافظ ابن عبد البر نے نقل کيتا ا‏‏ے۔

حوالے