ابن خزیمہ
ابن خزیمہ | |
---|---|
جم | 1 جنوری 838 |
تاریخ وفات | 11 فروری 924 (86 سال)
|
شہریت | خلافت عباسیہ |
مذہب | اسلام |
فرقہ | اہل سنت |
فقہی مسلک | شافعی |
عملی زندگی | |
استاذ | مسلم بن الحجاج ، ابو الفضل الرياشی ، اسماعیل بن یحییٰ مزانی |
تلمیذ خاص | ابوبکر القفال الشاشی |
پیشہ | الٰہیات دان ، محدث ، فقیہ |
پیشہ ورانہ زبان | عربی |
شعبۂ عمل | علم حدیث |
کارہائے نمایاں | صحیح ابن خزیمہ |
باب اسلام | |
ترمیم |
شیخ الاسلام امام ابن خزیمہ (پیدائش: جنوری 838ء— وفات: 14 فروری 924ء) عالم، محدث تے فقیہ سن ۔ اُنہاں دی وجہ ٔ شہرت اُنہاں دی تصنیف صحیح ابن خزیمہ اے۔
سوانح
سودھوناں و نسب
سودھوامام ابن خزیمہ دا ناں محمد اے، کنیت ابوبکر تے لقب شیخ الاسلام تے امام الآئمہ اے۔ سلسلہ ٔ نسب ایويں اے: محمد بن اسحاق بن خزیمہ بن مغیرہ بن صالح بن بکر۔ خزیمہ اِنہاں دے دادا دا ناں سی جنہاں توں مشہور ہوئے۔ مؤرخ اسلام علامہ شمس الدین الذہبی نے ایہ القابات لکھے نيں: الحافظ الحجۃ الفقیہ، شیخ الاسلام، امام الآئمہ۔[۱]
پیدائش
سودھوامام ابن خزیمہ ماہِ صفر 223ھ مطابق جنوری 838ء وچ نیشاپور وچ پیدا ہوئے۔
تحصیل علم
سودھوامام ابن خزیمہ چونکہ نیشاپور وچ پیدا ہوئے سن جو علمی و دینی اعتبار توں علم دا مرکز کہلاندا سی ۔ استوں علاوہ ایہ علما دا مسکن وی سی ۔ امام ابن خزیمہ نے نیشاپور دے اکابر علما توں اکتساب علم کیتا۔ کم عمری وچ مشہور محدث اسحاق بن راہویہ توں احادیث دا سماع وی کیتا اے لیکن اِنہاں دے حوالے احادیث روایت نئيں کيتیاں ناں، کیونجے ایہ سماع کم عمری دے زمانے دا اے۔ اولاً اپنے والد اسحاق بن خزیمہ دی ترغیب اُتے قرآن کریم حفظ کیتا تے فیر علم حدیث دی طلب وچ نیشاپور توں دوسرے شہراں دی جانب عازم سفر ہوئے۔امام ابن خزیمہ دا دامن علم متقاضیٔ وسعت سی کہ اوہ نیشاپور توں نکل کے ہور اسلامی بلاد و اَمصار دے ذخیرہ ہائے علم توں خوشہ چینی کرن۔ چنانچہ اوہ وڈے ذوق شوق توں شہر رَے، بغداد، کوفہ، بصرہ، بلاد الشام، حجاز، عراق، مصر تے واسط وچ علم حاصل کردے رہے۔ اکابر محدثین عظام توں علم حدیث دا سماع وی کیتا۔ طلب علم دا شوق اِس قدر سی کہ اُنہاں دے پوتے محمد بن فضل دا بیان اے کہ: ’’ميں نے اپنے دادا (ابن خزیمہ) توں سنیا اے کہ اوہ فرماندے سن : ميں نے امام قتیبہ بن سعید توں اکتساب فیض کرنے دے لئی اپنے والد توں سفر دی اجازت طلب کيتی تاں اوہ فرمانے لگے: پہلے قرآن پڑھ لو (یعنی حفظ کرلو)، فیر توانوں اُنہاں دے پاس جانے دی اجازت داں گا۔ميں نے تھوڑے ہی عرصہ وچ قرآن مجید حفظ کر ليا۔ عیدالفطر دے بعد اُنہاں نے مینوں جانے دی اجازت دے دی۔‘‘
تحصیل علم دے لئی پہلے شہر رَے گئے۔ خود اُنہاں دا اپنا قول اے کہ: ’’ وچ پہلے شہر رَے گیا تے فیر مرو ۔ مرو وچ امام ہشیم دے تلمیذ محمد بن ہشام توں ہی سماع کر رہیا سی کہ امام قتیبہ بن سعید دی وفات دی خبر ملی تے ایويں وچ اُنہاں توں کسب فیض نہ کرسکیا۔[۲]
علم حدیث وچ امام ابن خزیمہ درجہ ٔ امامت اُتے متمکن ہوئے۔ اوہ باکمال محدث دی طرز دی تمام صفات اپنے وجود وچ رکھدے سن جو اکابر محدثین عظام تے نامو ائمہ فن حدیث وچ موجود ہُندی نيں۔ فقہ شافعی دے جامع و مدون امام مزنی (جو امام شافعی دے شاگرد سن ) توں اک عراقی شخص نے دریافت کیتا کہ: جدوں قرآن مجید نے قتل دی صرف دو ہی صورتاں بیان کيتیاں ناں: عمد، خطا۔ تاں آپ تیسری قسم شبہ عمد نوں کس طرح عمد مندے نيں؟ تاں اُنہاں نے جواب وچ اک حدیث بیان کيتی۔ اُس نے کہیا کہ آپ علی بن زید بن جدعان دی روایت توں استدلال کردے نيں۔ ایہ سن کر امام مزنی خاموش ہوئے گئے تے امام ابن خزیمہ نے اُسنوں جواب دتا کہ: شبہ عمد دی روایات دوسرے توں وی مروی نيں۔ عراقی نے کہیا: تے کس دے واسطے توں مروی نيں؟۔ امام ابن خزیمہ نے فرمایا: ایوب سختیانی تے خالد حذا تاں۔ اُس نے اک راوی عقبہ بن اویس دے متعلق شک و تردد دا اِظہار کیتا تاں آپ نے کہیا: اوہ اک بصری شخص نيں تے ابن سیرین جداں جلیل القدر بزرگ نے وی اُنہاں توں روایت کيتی اے۔ معترض نے امام مزنی نے عرض کیندا: آپ مناظرہ کے رہے نيں یا یہ؟ اُنہاں نے فرمایا: ’’یہ احادیث دے بارے وچ میرے توں زیادہ واقف کار نيں، اِس لئی جدوں حدیثاں اُتے گفتگو ہُندی اے تاں وچ خاموش رہندا ہاں تے ایہ بحث و مناظرہ وچ حصہ لیندے نيں۔[۳]
ذہانت
سودھوامام ابن خزیمہ نے حافظہ قوی پایا تھا۔اُنہاں نے صغر سنی وچ ہی قرآن مجید حفظ کر ليا سی تے فیر اپنے وقت دے نامور محدثین عظام وچ شامل ہوئے گئے۔ آپ توں ذہانت و حافظہ دے قوی ہونے دا پُچھیا گیا تاں کہیا: رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم نے فرمایا اے کہ: ’’زمزم دا پانی جس مقصد توں پیتا جائے تاں اوہ مقصد حاصل ہوجاندا اے، اِس لئی ميں نے جدوں زمزم دا پانی پیتا تاں ميں نے اللہ تبارک و تعالیٰ توں علم نافع دا سوال کیتا سی ۔[۴][۵]
استاداں
سودھو- امام ابن خزیمہ نے علم حدیث و فقہ دی تحصیل جنہاں علما توں کی، اوہ ایہ نيں:
اسحاق بن راہویہ، محمد بن حُمَید (محمد بن حُمَید توں وی روایت کيتی اے لیکن کم عمری دے سبب روایت نوں نقل نئيں کیا)، محمود بن غیلان، عتبہ بن عبد اللہ المروزی، علی بن حُجر، احمد بن منیع، بشر بن معاذ، ابی کُریب، عبدالجبار بن العلاء، احمد بن ابراہیم الدورقی، یعقوب (احمد بن ابراہیم الدورقی دے بھائی)، اسحاق بن شاہین، عمرو بن علی، زیاد بن ایوب، محمد بن مہران الجمال، ابی سعید الاشج، یوسف بن واضح الہاشمی، محمد بن بشار، محمد بن مثنیٰ، حسین بن حریث، محمد بن عبدالاعلیٰ الصنعانی، محمد بن یحییٰ، احمد بن عبدۃ الضبی، نصر بن علی، محمد بن علی، محمد بن عبد اللہ المخرمی، یونس بن عبدالاعلیٰ، احمد بن عبدالرحمٰن الوہبی، یوسف بن موسیٰ، محمد بن رافع، محمد ابن یحییٰ القطعی، سلم بن جنادہ، یحییٰ بن حکیم، اسماعیل بن بشر بن منصور السلیمی، حسن بن محمد الزعفرانی (تلمیذ امام شافعی)، ہارون بن اسحاق الہمدانی، اسحاق بن موسیٰ الخطمی، محمد بن ابان البلخی۔[۶][۷]
وفات
سودھوامام ابن خزیمہ دی وفات بروز ہفتہ 2 ذیقعد 311ھ مطابق 14 فروری 924ء نوں ہوئی۔تدفین نیشاپور وچ کيتی گئی۔
علمائے اسلام دی آراء
سودھوامام ابن خزیمہ دے معاصرین تے متاخرین علمائے اسلام نے وی اُنہاں دے متعلق اپنی اپنی آراء بیان کيتیاں ناں:
- شمس الدین الذہبی نے آپ نوں الحافظ الکبیر، امام الآئمہ، شیخ الاسلام لکھیا اے ۔ہور لکھدے نيں کہ: ’’آپ دے زمانہ وچ خراسان وچ امامت فی الحدیث تے حفظ و اِتقان آپ اُتے ختم ہوئے گیا۔ آپ اپنے زمانہ وچ دریگانہ سن ۔[۸]
- ابوعلی نیشاپوری کہندے نيں کہ: ’’امام ابن خزیمہ نوں اپنی احادیث توں یاد کردہ فقہی مسائل اِس طرح یاد سن جس طرح حافظ نوں قرآن دی کوئی سورۃ یاد ہُندی اے۔ ميں نے اُنہاں جداں کوئی عالم نئيں دیکھیا۔[۹]
- امام ابوحاتم ابن حبان بُستی کہندے نيں کہ: ’’ميں نے روئے زمین اُتے بجز امام ابن خزیمہ جداں کوئی شخص نئيں دیکھیا جسنوں فن حدیث وچ اِس قدر مہارت ہوئے کہ اُسنوں صحیح لفظاں تے زیاداتِ حدیث اِس طرح یاد ہاں کہ گویا حدیث دی سب کتاباں اُس دے سامنے کھلی پئی نيں۔[۱۰]
- امام دارقطنی نے کہیا اے کہ: ’’ ابن خزیمہ پختہ کار تے بے نظیر عالم سن ۔‘‘[۱۱]
ہور ویکھو
سودھوحوالے
سودھو- ↑ شمس الدین الذہبی: سیراعلام النبلاء، جلد 14، صفحہ 365۔
- ↑ جلال الدین سیوطی: تذکرۃ الحفاظ، جلد 2، صفحہ 261۔
- ↑ شمس الدین الذہبی: سیراعلام النبلاء، جلد 14، صفحہ 371۔
- ↑ جلال الدین سیوطی: تذکرۃ الحفاظ، جلد 2، صفحہ 260۔
- ↑ شمس الدین الذہبی: سیراعلام النبلاء، جلد 14، صفحہ 370۔
- ↑ شمس الدین الذہبی: سیراعلام النبلاء، جلد 14، صفحہ 365/366۔
- ↑ جلال الدین سیوطی: تذکرۃ الحفاظ، جلد 2، صفحہ 262۔
- ↑ جلال الدین سیوطی: تذکرۃ الحفاظ، جلد 2، صفحہ 261/262۔ جلال الدین سیوطی: تذکرۃ الحفاظ، جلد 2، صفحہ 259۔
- ↑ جلال الدین سیوطی: تذکرۃ الحفاظ، جلد 2، صفحہ 259۔
- ↑ جلال الدین سیوطی: تذکرۃ الحفاظ، جلد 2، صفحہ 261/262۔
- ↑ جلال الدین سیوطی: تذکرۃ الحفاظ، جلد 2، صفحہ 266۔