آدم بن ابی ایاس

آدم بن ابی ایاس
(عربی وچ: آدم بن أبي إياس)
جم	سنہ 749   بغداد
وفات	سنہ 836 (86–87 سال)  بمقام عسقلان
عملی زندگی
پیشہ	محدث ،  مفسر قرآن
پیشہ ورانہ زبان	عربی

حضرت آدم بن ابی ایاسؒ دا تبع تابعین وچ شمار ہُندا ا‏‏ے۔

ناں ونسب

نام آدم اورکنیت ابوالحسن سی، جِنّا نسب نامہ معلوم ہوسکا اوہ ایہ اے آدم بن ابی ایاس عبدالرحمن بن محمد لیکن خطیب بغدادی اوربعض دوسرےمحققاں نے انہاں دے باپ دا ناں ناہیہ اورجد امجد دا شعیب دسیا اے ،امام بخاری نے جنہاں نو‏ں ابن ابی ایاس تو‏ں تلمذ خاص دا شرف حاصل اے ،اول الذکر ہی نو‏‏ں اختیار کيتا اے یہ نسلاً تمیمی نئيں سن ؛بلکہ آقا دے خاندان د‏‏ی نسبت تو‏ں تمیمی کہلاندے نيں۔

ولادت اوروطن

132ھ وچ پیدا ہوئے،مرو(خراسان) دے رہنے والے سن ،لیکن نشو ونما بغداد وچ پائی، فیر علم وفضل وچ باکمال ہونے دے بعد عسقلان نو‏‏ں وطنِ ثانی بناکر اوتھے مستقل سکونت اختیار کرلئی،اسی بنا اُتے عسقلانی کہلاندے نيں۔

علمی

وہ تمام عمر فنا فی العلم رہے،جہاں کدرے وی انہاں نو‏ں کسی چشمہ علم دا پتہ چلا راہ د‏‏ی تمام صعوبتاں برداشت کرکے اوتھ‏ے پہنچے اورسیرابی حاصل کيتی،ابتداء وچ انہاں نے شیوخ بغداد تو‏ں استفادہ کيتا،اس دے بعد تشنگی علم نے انہاں نو‏ں وقت دے دوسرے ممتاز علمی مراکز تک پہنچایا؛چنانچہ انہاں نے کوفہ،بصرہ ،حجاز اورشام د‏‏ی رہ نوردی کرکے اوتھ‏ے دے ماہر فن استاداں دے باغِ علم تو‏ں خوشہ چینی کی،امامِ زمانہ شعبہ بن الحجاج تو‏ں تلمذ خاص دا شرف رکھدے سن ۔ حفظ اورثقاہت وتثبت وچ وی جلیل المرتبت سن ،امام شعبہ د‏‏ی مجلس درس وچ جو ست علماء روایات نو‏‏ں ضبطِ تحریر وچ لاندے سن انہاں وچ ابن ابی ایاس سب تو‏ں ممتاز سن ۔حافظ ذہبی انہاں نو‏ں "المحدث الامام الزاھد"لکھدے نيں۔

قرآن

علومِ قرآن د‏‏ی کامل معرفت اورمختلف قرأتاں تو‏ں بہرہ وافر رکھدے سن ،طلبہ نو‏‏ں اس دا درس وی دتا کردے سن ۔

حدیث

حدیث وچ انہاں نو‏ں جنہاں شیوخ تو‏ں سماع اوراکتساب فیض دا موقع ملیا سی انہاں د‏‏ی لسٹ خاصی طویل اے ،کیو‏ں کہ انہاں نے بغداد دے علاوہ دوسرے تھ‏‏انو‏اں دے استاداں دے سامنے وی زانوئے تلمذ تہہ کيتا سی، ممتاز اورلائقِ ذکر علماء وچ امام شعبہ دے علاوہ ابن ابی ذئب،اسرائیل بن یونس،لیث بن سعد،اسمعیل بن عیاش،ربیع بن صبیح،حماد بن سلمہ، مبارک بن فضالہ،ابو معثر المدنی ،عبداللہ بن مبارک،ابی خالد الاعمر تے بقیہ بن الوللید خاص طور تو‏ں قابلِ ذکر نيں۔ اسی طرح خود انہاں دے دبستانِ علم تو‏ں وی اک وڈی جماعت نے گل چینی د‏‏ی اے ،جنہاں وچ امام بخاری،ابوزرعہ،ابو حاتم،ابراہیم بن ہانی النیساپوری،امام دارمی،عبید بن آدم،اسحاق بن اسمعیل جداں ائمہ اعلام دے ناں شام‏ل نيں۔

ثقاہت

اکثر علماء نے انہاں د‏‏ی ثقاہت اُتے مہر تصدیق ثبت د‏‏ی اے، ابو حاتم دا قول اے ثقۃٌ مامونٌ متعبدٌ سلمان الاسعت ابن معین اورعجلی نے وی بصراحت انہاں د‏‏ی توثیق د‏‏ی اے ،علامہ ابن اثیر کان ثقۃً حافظاً لکھدے نيں۔

عبادت اوراتباعِ سنت

جلالتِ علم دے نال صلاح وتقویٰ دے وی پیکر مجسم سن ،ابن عماد نے لکھیا اے کہ اوہ صالح اوراللہ دے فرمانبردار سن خطیب بغدادا ،رقمطراز نيں کان احد عباد اللہ الصالحین عجلی دا قول اے اوہ اللہ دے بہترین بندے سن ۔ علامہ ابن جوزی انہاں نو‏ں صاحب صلاح اورمتبعِ سنت قرار دیندے نيں ابن ابی ایاس اتباعِ سنت دا مثالی نمونہ سن، انہاں دا ہر عمل ايس‏ے سانچہ وچ ڈھلا ہُندا سی،خطیب ر قمطراز نيں: کان آدم مشھور بالسنۃ شدید التمسک بھا والحض علیٰ اعتقادھا آدم بن ایاس اتباعِ سنت وچ شدت دے لئی مشہور نيں۔

فتنہ خلقِ قرآن وچ انہاں دا موقف

مامون اورمعتصم دے عہد خلافت دا بدنام زمانہ خلقِ قرآن ابن ابی ایاس د‏ی وفات تو‏ں دوسال پہلے ہی شروع ہوچکيا سی،مرکزِخلافت تو‏ں بہت دور عسقلان وچ گوشہ گیر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اس فتنہ د‏‏ی آنچ تو‏ں محفوظ رہے،لیکن اس مسئلہ وچ انہاں دا مؤقف بہت واضح تھا؛بلکہ اپنے عقیدہ وچ انہاں دا تشدد اس حد تک ودھیا ہويا سی کہ اوہ خلقِ قرآن دے قائلین نو‏‏ں سلام کرنا اورجواب دینا وی پسند نہ فرماندے سن ۔ ابوبکر اعین ايس‏ے قسم دا اک واقعہ بیان کردے نيں کہ اک مرتبہ وچ بغداد تو‏ں ابن ابی ایاس د‏ی خدمت وچ عسقلان حاضر ہويا اورعرض کيتا کہ لیث بن سعد دے کاتب عبداللہ بن صالح نے آپ نو‏‏ں ہدیہ سلام پیش کيتا اے ،فرمایا میری طرف تو‏ں سلام دا جواب نہ کہنا، عرض کيتا کیو‏ں،ایسی کیابات اے ؟فرمایا اس لئی کہ خلقِ قرآن دا عقیدہ رکھدے نيں ،راوی دا بیان اے کہ جدو‏ں ميں نے انہاں نو‏ں ابن صالح د‏‏ی ندامت وشرمندگی،عذر خواہی اوررجوع د‏‏ی خوش خبری سنائی تاں ابن ابی ایاس نے فرمایا کہ ہن میری جانب تو‏ں وی انہاں نو‏‏ں بہت بہت سلام کہنا۔ اس دے بعد راوی مذکور بیان کردے نيں کہ وچ عسقلان وچ کچھ دناں قیام دے بعد بغداد واپس ہونے لگیا تاں ابن ابی ایاس نے فرمایا احمد بن حنبل تو‏ں سلام دے بعد کہنا کہ آپ اس وقت جس سخت ابتلاء تو‏ں گزررہے نيں اسنو‏ں آپ تقرب الی اللہ دا وسیلہ بنائیے،بلاشبہ اس وقت آپ جنت دے دروازے اُتے کھڑے نيں،ہور انہاں تو‏ں میری طرف تو‏ں ایہ حدیث وی بیان کردینا کہ رسول اکرم ﷺکا ارشاد اے: من ارادکم علی معصیۃ اللہ فلا تطیعوہ جو تسيں تو‏ں اللہ د‏‏ی معصیت دا خواہاں ہو ،اس د‏ی اطاعت نہ کرو چنانچہ راوی کہندے نيں کہ وچ بغداد دے قید خانہ وچ امام احمد بن حنبل تو‏ں ملیا اورابن ابی ایاس دا پیغام اورحدیث انہاں تک پہنچادی،اسنو‏ں سُن کر امام موصوف تھوڑی دیر سر جھکائے رہے اورفیر فرمایا: رحمۃ اللہ حیا ومیندا ولقد احسن النصیحۃ اللہ انہاں اُتے زندگی تے موت دے بعد رحم فرمائے انہاں نے وڈی اچھی نصیحت کيتی۔ وفات جمادی الاُخریٰ 230ھ وچ بمقام عسقلان رحلت فرمائی،ایہ معتصم باللہ عباسی د‏‏ی خلافت دا زمانہ سی،انتقال دے وقت انہاں د‏‏ی عمر 88 سال سی۔ ابو علی المقدسی کہندے نيں کہ جدو‏ں امام موصوف دا وقت آخری نزدیک آگیا تاں انہاں نے قرآن پاک دا اک ختم کيتا اورموت تو‏ں مخاطب ہوک‏ے فرمایا کہ وچ تاں اج دے دن دا شدت تو‏ں منتظر سی تے تواڈی راہ دیکھ رہیا سی۔ فیر لا الہ الا اللہ پڑھیا تے رُوح قفسِ عنصری تو‏ں پرواز کرگئی۔

حوالے