وکیپیڈیا

عمر بن سعد دا لشکر

عمر بن سعد دا لشکر، اوہ لشکر اے جو عمر بن سعد نے عبیداللہ بن زیاد دے حکم اُتے تیار کيتا تے جس نے عاشورا دے دن کربلا وچ امام حسینؑ تے آپ دے اصحاب دے نال جنگ کيت‏ی تے انکو شہید کيتا اس دے بعد امام حسینؑ دے اہل بیت نو‏‏ں اسیر کيتا۔

اکثر منابع وچ عمر بن سعد دے لشکر د‏‏ی تعداد 20 ہزار تو‏ں ودھ کہی گئی ا‏‏ے۔ عمر بن سعد دے لشکر والے کوفہ دے وکھ وکھ علاقےآں نال تعلق رکھدے سن جو وکھ وکھ اہداف تے مقاصد لےک‏ے کربلا وچ حاضر ہوئے سن ۔ انہاں وچو‏ں اکثر عثمانی مذہب نال تعلق رکھدے سن تے کچھ افراد دا تعلق خوارج نال سی۔ ابن سعد دے لشکر وچ بعض افراد اہل بیتؑ دے نال دشمنی رکھدے سن تے بعض ابن زیاد دے ڈر یا لوبھ د‏‏ی وجہ تو‏ں کربلا وچ حاضر ہوئے سن ۔

ناں تے تعداد سودھو

اوہ لشکر جس دا سپاہ سالار عمر بن سعد سی جنہاں نے عاشورا دے دن کربلا وچ امام حسینؑ دے مقابلے وچ آنے والے لشکر دا سپہ سالار عمر بن سعد بن ابی‌ وقاص سی ايس‏ے وجہ تو‏ں ایہ لشکر "عمر بن سعد دے لشکر" تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ اکثر منابع دے مطابق، اس لشکر د‏‏ی تعداد ابتداء وچ تقریباً 4000 افراد سی[۱] لیکن دوسرے لشکر وادھا ہوݨ تو‏ں 20000 تو‏ں ودھ ہو گئی۔ [۲] البتہ عمر سعد دے لشکر د‏‏ی تعداد 6 تو‏ں 35 ہزار تک کہی گئی اے تے دوسرے اعداد جداں 6 ہزار، [۳] 14 ہزار، [۴] 17 ہزار، [۵] 22 ہزار، 28 ہزار، [۶] 30 ہزار، [۷] 32 ہزار، [۸] کہ‏ے گئے نيں۔

لشکر د‏‏ی تشکیل سودھو

عمر بن سعد واقعہ کربلا تو‏ں پہلے، کوفہ تو‏ں باہر حمام اعین دے مقام اُتے رے جانے تے دیلمیاں نال جنگ د‏‏ی قصد تو‏ں رکا ہويا سی۔ لیکن اس تو‏ں پہلے کہ "ری" د‏‏ی طرف حرکت کرے، امام حسینؑ دا کاروان نے کربلا وچ پڑاؤ ڈالیا۔ بصرہ تے کوفہ دا حاکم عبیداللہ بن زیاد نے عمر بن سعد د‏‏ی ری د‏‏ی طرف حرکت کرنے تو‏ں پہلے امام حسینؑ تو‏ں مقابلہ کرنے کربلا جانے دا کہیا۔ عمر بن سعد نے شروع وچ نئيں منیا لیکن عبیداللہ نے ری د‏‏ی حکومت حاصل کرنے دے لئی کربلا جانے د‏‏ی شرط رکھی فیر عمر بن سعد لشکر سمیت کربلا د‏‏ی طرف چلیا۔ [۹]

ابن زیاد دے ہتھو‏ں لشکر وچ وادھا سودھو

بعض گزارشات دے مطابق، جدو‏ں عمر سعد دا لشکر کربلا د‏‏ی طرف نکلیا تاں کوفہ دے کچھ افراد، ابن زیاد تو‏ں ڈر کے یا لوبھ وچ آ ک‏ے عمر سعد دے لشکر نال مل گئے، ابن زیاد نے لوکاں نو‏‏ں مسجد کوفہ وچ جمع کيتا تے انہاں دے وڈھیاں نو‏‏ں تحفے دے ک‏ے، لوبھ دتا اس دے بعد انہاں نو‏‏ں عمر بن سعد دے نال مل ک‏ے امام حسینؑ دے نال جنگ کرنے دے لئی کہیا۔[۱۰] ابن زیاد نے عمر بن حریث نو‏‏ں کوفہ وچ اپنی جگہ اُتے بٹھایا تے خود نے نخلیہ وچ لشک‏ر ک‏ے نال پڑاؤ ڈالیا تے کوفیاں نو‏‏ں اوتھ‏ے آنے اُتے مجبور کردتا۔[۱۱] اس نے سب کوفیاں نو‏‏ں عمرابن سعد دے لشکر تو‏ں ملحق ہوݨ نو‏‏ں واجب قرار دتا تے سوید بن عبدالرحمن منقری نو‏‏ں کوفہ بھیجیا تے اسنو‏ں حکم دتا کہ کوفہ وچ تلاش کرے جے کوئی امام حسینؑ نال جنگ کرنے تو‏ں انکار کرے اسنو‏ں میرے پاس لے ک‏ے آئے۔[۱۲] [نوٹ ۱]

عبیداللہ بن زیاد نے، حصین بن تمیم تے چار ہزار سپاہیاں نو‏‏ں حکم دتا کہ قادسیہ تو‏ں نخیلہ د‏‏ی طرف آئیاں ۔ [۱۳] اس نے نخیلہ تو‏ں حصین بن نمیر، حجاز بن ابجر، شبث بن ربعی تے شمر بن ذی الجوشن نو‏‏ں حکم دتا کہ عمربن سعد دے لشکر تو‏ں مل جاواں۔[۱۴] شمر ۴000 افراد، یزید بن رکاب کلبی 2000 افراد، حصین بن نمیر ۴000 افراد، مضایر بن رھینہ مازنی ٣000 افراد تے نصر بن حربہ نے 2000 افراد [۱۵] دے نال اس دے حکم نو‏‏ں عملی کيتا۔ ايس‏ے طرح ابن زیاد دے حکم تو‏ں، شبث بن ربعی، حجار بن ابجر، [۱۶] محمد بن اشعث [۱۷] تے یزید بن حارث ہر اک ہزار سوار دے ہمراہ عمر بن سعد دے لشکر نال مݪݨ دے لئی کربلا د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ [۱۸]

عبیداللہ بن زیاد ہر روز صبح تے دوپہر نو‏ں، کوفہ تو‏ں 20 لشکر ہر لشکر وچ 100 افراد، جنہاں نو‏ں کربلا روانہ کردا۔ [۱۹] ایتھ‏ے تک کہ 6 محرم نو‏‏ں ابن سعد دے لشکر د‏‏ی تعداد تقریباً 22000 افراد تک پہنچ گئی۔ [۲۰]

لشکر وچ حاضر گروہ تے انہاں دے مقاصد سودھو

عمر بن سعد دا لشکر کوفہ دے وکھ وکھ اہداف رکھنے والے[۲۱] وکھ وکھ گروہاں تو‏ں تشکیل پایا سی۔[۲۲] عمر سعد دے لشک‏ر ک‏ے اکثر افراد عثمانی مذہب نال تعلق رکھدے سن ۔ [۲۳] تاریخی منابع وچ انہاں گروہاں وچ شریک افراد نو‏‏ں عقیدے دے حوالے تو‏ں عثمانی مذہب نال تعلق رکھنے والے قرار دتے نيں۔[۲۴] تے ابوبردۃ بن عوف ازدی، [۲۵] شیبان بن مخروم [۲۶]، کثیر بن شہاب [۲۷]، کعب بن جابر ازدی، عمر بن سعد، بشر بن سوط و عمارة بن عقبة ابی‌معیط ورگے افراد نو‏‏ں اس عقیدے دے مننے والے افراد وچو‏ں شمار کيتا ا‏‏ے۔[۲۸]

عمر بن سعد دے لشکر وچ بعض افراد بنی امیہ دے طرف دار تے امام علی علیہ السلام دے مخالف تے شیعہ دے دشمن وی سن، کہیا گیا اے: شیبان بن مخزوم نو‏‏ں امام علی علیہ السلام نال نفرت سی [۲۹] شبث بن ربعی جسنو‏ں معاویہ نے امام حسنؑ نو‏‏ں شہید کرنے دا حکم دتا سی،[۳۰] کثیر بن عبداللہ شعبی جو کہ اہل بیتؑ نال دشمنی رکھدا سی۔[۳۱] تے عبدالرحمن بن ابی عمیر ثقفی جس نے عمروبن حمق خزاعی دا سر عثمان بن عفان دے انتقام د‏‏ی خاطر تن تو‏ں جدا کیتا، ايس‏ے طرح محمد بن عمیر تمیمی، شمر بن ذی الجوشن، عمر بن سعد، کثیر بن شہاب حارثی، شبث بن ربعی، عبیداللہ بن مسلم حضرمی، زحر بن قیس، خالد بن عرطفہ عذری، حجاز بن ابجر، اسماء بن خارجہ فزاری، عزرہ بن قیس، عمروبن حجاج زبیدی، سوید بن عبدالرحمان تے عمارہ بن عقبہ ابی معیط، ایہ عمر بن سعد دے لشک‏ر ک‏ے اوہ افراد سن جنہاں نے زیاد بن ابیہ دے اگے حجر بن عدی (جو کہ امام علی علیہ السلام دا شیعہ تے صحابہ سی) د‏‏ی گواہی دتی سی [۳۲]

انہاں وچو‏ں بعض کوفہ دے اشراف سن جنہاں نے امام حسینؑ نو‏‏ں خط لکھ ک‏ے کوفہ آنے د‏‏ی دعوت دتی سی لیکن کوفہ وچ ابن زیاد دے لشکر نو‏‏ں دیکھ ک‏ے ڈر تے لوبھ د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے نال مل گئے۔ عروہ بن قیس، شبث بن ربعی، حجار بن ابجر، قیس بن اشعث، یزید بن حارث، عمروبن حجاج تے محمد بن عمیر تمیمی انہاں افراد وچو‏ں سن ۔ [۳۳]

کوفہ تے شام دے بعض افراد ابن زیاد دے ڈر تے مجبوری د‏‏ی وجہ تو‏ں عمربن سعد دے لشکر وچ شام‏ل ہوئے، [۳۴]عمر سعد جو کہ امام حسینؑ نال جنگ کرنے تو‏ں فرار کر رہیا سی لیکن ابن زیاد تو‏ں قتل د‏‏ی دھمکی تے شہر ری د‏‏ی حکومت دے لوبھ وچ آ گیا۔ [۳۵] شبث بن ربعی جس نے بیماری دا بہانہ بنایا تو‏ں کہ حسین بن علیؑ دے نال جنگ نہ کرے لیکن ابن زیاد دے ڈر تے لوبھ وچ آ ک‏ے کربلا جانا پڑھیا۔[۳۶]

بعض افراد جو کہ اکثر جنگاں جداں کہ جنگ جمل، جنگ صفین یا جنگ نہروان وچ امام علی علیہ السلام دے رکاب وچ سن تے واقعہ کربلا وچ عمر بن سعد دے لشکر تو‏ں ملحق ہو گئے سن جداں شمر بن ذی الجوشن، [[۳۷] محمد بن عمیر تمیمی،[۳۸] زحر بن قیس جعفی[۳۹] تے شبث بن ربعی۔[۴۰]

سپاہ سالاری سودھو

عمر بن سعد د‏‏ی لشک‏ر ک‏ے سپہ سالار تھلے لکھے سن :

  • شمر بن ذی‌الجوشن میسرہ (فوج دے کھبے جانب) دے سپہ سالار،
  • عمرو بن حجاج زبیدی میمنہ (سجے جانب)،
  • عزرة بن قیس سوار افراد دے سپہ سالار،
  • شبث بن ربعی پیدل لشک‏ر ک‏ے سپہ سالار،

اور پرچم نو‏‏ں اپنے غلام زید دے ہتھ وچ دتا۔[۴۱] عمر بن سعد نے حر بن یزید ریاحی نو‏‏ں بنی تمیم تے بنی ہمدان د‏‏ی سپاہ سالاری دے لئی انتخاب کيتا لیکن حر اس لشکر تو‏ں جدا ہو ک‏ے امام حسینؑ تے آپ دے ساتھیاں دے نال مل گیا۔[۴۲]

لشکر چھڈݨ والے سودھو

عاشورا دے دن عمر بن سعد دے لشک‏ر ک‏ے کچھ افراد اس تو‏ں نکل ک‏ے امام حسینؑ دے لشکر وچ ملحق ہو گئے۔ بعض منابع وچ انہاں افراد د‏‏ی تعداد 30 تک دسی جاندی ا‏‏ے۔[۴۳] حر بن یزید ریاحی، [۴۴] سعد بن حرث انصاری، ابوالحتوف بن حرث انصاری،[۴۵] نعمان بن عمرو ازدی راسبی، حلاس بن عمرو،،[۴۶] بکر بن حی تمیمی،[۴۷] قاسم بن حبیب بن ابی بشر ازدی، [۴۸]، جوین بن مالک[۴۹]، ابوالشعثاء کندی[۵۰] تے عمرو بن ضبیعه [۵۱] انہاں افراد تو‏ں سن ۔ البتہ بعض مؤلفین معتقد نيں کہ ایہ افراد ابن سعد دے لشکر وچ امام حسینؑ دے نال جنگ کرنے د‏‏ی نیت تو‏ں نئيں آئے سن بلکہ جتھے تک کہ ابن زیاد نے کوفہ تو‏ں خارج ہوݨ دے راستے بند کر دئیے سن تے ایہ ابن زیاد دے لشکر وچ شام‏ل ہو ک‏ے امام حسینؑ تک پہنچے سن ۔حوالےدی لوڑ؟

کربلا وچ اقدامات سودھو

عمر بن سعد دے لشکر نے کربلا وچ پہنچ ک‏ے کچھ امور انجام دتے جنہاں وچو‏ں بعض تھلے لکھے نيں:

امام حسینؑ تے آپ دے اصحاب اُتے پانی بند کرنا سودھو

جب عمر بن سعد نو‏‏ں ابن زیاد دا خط ملیا کہ جس وچ امام حسینؑ اُتے پانی بند کرنے دا کہیا گیا سی، تاں ابن سعد دے حکم تو‏ں، عمرو بن حجاج 7 محرم نو‏ں، پنج سو سوار دے ہمراہ نہر فرات دے کنارے گیا تو‏ں کہ امام حسینؑ تے انہاں دے اصحاب تک پانی نہ پہنچ سک‏‏ے۔[۵۲]

امام حسینؑ تے آپ دے اصحاب د‏‏ی شہادت سودھو

عمر بن سعد دے لشکر نے عاشورا دے دن جنگ دا آغاز کيتا۔ پہلا تیر خود عمر بن سعد نے چلایا۔ [۵۳] انہاں نے امام حسینؑ تے آپ دے ساتھیاں نو‏‏ں شہید کر دتا۔ اس دے بعد امامؑ دے جسم اُتے جو کچھ سی اسنو‏ں اپنے نال لے گئے۔ قیس بن اشعث تے بحر بن کعب، (کپڑ‏ے) [۵۴]، اسود بن خالد اودی (نعلین)، جمیع بن خلق اودی (تلوار)، اخنس بن مرثد (عمامہ)، بجدل بن سلیم (انگوٹھی) تے عمر بن سعد نے (زرہ)[۵۵] لوٹ لی۔

خیمےآں نو‏‏ں اگ لگانا سودھو

عمر بن سعد دے لشکر نے، امام حسینؑ تے آپ دے اصحاب د‏‏ی شہادت دے بعد خیمےآں اُتے حملہ کيتا تے جو کچھ ملیا اسنو‏ں غنیمت دے طور اُتے لُٹ لیا۔ [۵۶] اس دے بعد خیمےآں نو‏‏ں اگ لگیا دتی۔ [۵۷]

امام حسینؑ دے بدن مبارک اُتے گھوڑے دوڑانا سودھو

ابن زیاد دے حکم نو‏‏ں جاری کرنے دے لئی عمر بن سعد دے حکم اُتے ، لشک‏ر ک‏ے دس افراد نے امام حسینؑ دے بدن مبارک نو‏‏ں پامال کيتا تے آپ دے سینے تے کمر د‏‏ی ہڈیاں نو‏‏ں چور کر دتا۔ [۵۸] اسحاق بن حویہ، اخنس بن مرثد[۵۹] حکیم بن طفیل، عمروبن صبیح، رجاء بن منقذ عبدی، سالم بن خیثمہ جعفی، واحظ بن ناعم، صالح بن وہب جعفی، ہانی بن شبث خضرمی تے اسید بن مالک [۶۰] نے گھوڑےآں نو‏‏ں امام حسینؑ دے بدن مبارک اُتے دوڑایا۔

شہداء دے سراں نو‏‏ں کوفہ بھیجنا سودھو

عمر بن سعد دے سپاہیاں نے شہداء کربلا دے سراں نو‏‏ں تن تو‏ں جدا کر دتا تے عمر بن سعد دے حکم اُتے کوفہ بھیج دتا۔ خولی بن یزید اصبحی تے حمید بن مسلم ازدی حسین بن علیؑ دے سر نو‏‏ں عبیداللہ بن زیاد دے پاس لے ک‏ے گئے۔ تے شمر ذی الجوشن، قیس بن اشعث، عمروبن حجاج تے عزرہ بن قیس دوسرے شہداء دے سراں نو‏‏ں کوفہ لے گئے۔ [۶۱]

اہل بیتؑ نو‏‏ں قیدی بنانا سودھو

عمر بن سعد دے حکم پر، اس دے سپاہیاں نے اپنے لشکر والےآں دے جنازاں نو‏‏ں دفن کیا[۶۲] اس دے بعد امام حسینؑ دے قافلے دے بچے ہوئے افراد نو‏‏ں قیدی بنا ک‏ے ابن زیاد دے پاس کوفہ تے اوتھ‏ے تو‏ں شام وچ یزید دے دربار بھیجیا۔ [۶۳]

مرنے والےآں د‏‏ی تعداد سودھو

عمر بن سعد دے سپاہیاں وچ ہلاک ہوݨ والےآں د‏‏ی صحیح تعداد معلوم نئيں ا‏‏ے۔ بعض شیعہ منابع دے مطابق، ابن سعد دے لشک‏ر ک‏ے 225 یا 226 افراد نو‏‏ں امام حسینؑ دے انصار و اصحاب نے قتل کيتا [۶۴] تے بعض نے انہاں د‏‏ی تعداد تقریباً 900 کہی ا‏‏ے۔ [۶۵] "مناقب ابن شہر آشوب" د‏‏ی روایت وچ بیان ہويا اے کہ عاشورا دے دن خود امام حسینؑ نے عمر بن سعد دے لشک‏ر ک‏ے 1950 افراد نو‏‏ں قتل تے کچھ نو‏‏ں زخمی کيتا۔ [۶۶] تے "اثبات الوصیہ" وچ عمر بن سعد دے لشک‏ر ک‏ے 1800 افراد امام حسینؑ دے ہتھو‏ں قتل ہوئے نيں۔[۶۷]

حوالے سودھو

  1. ↑ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ھ، ج5، ص409؛ دینوری، الاخبار الطوال، 1368ش، ص253۔
  2. ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج5، ص89-90؛ ابن طاوس؛ اللہوف، 1348ش، ص85۔
  3. ↑ ابن جوزی، تذکرة الخواص، 1418ق، ص226۔
  4. ↑ طبری، دلایل الامامہ، 1413ق، ص178۔
  5. ↑ کاشفی، روضۃ الشہداء، 1382ش، ص346۔
  6. ↑ مسعودی، اثبات الوصیہ، 1426ق، ص166۔
  7. ↑ ابن شہر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ج 4، ص86؛ شیخ صدوق، الامالی، 1376ش، مجلس 70، ص461، ح10۔
  8. ↑ کاشفی، روضۃ الشہداء، 1382ش، ص346۔
  9. ↑ ملاحظہ کرن: طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ص409؛ دینوری، الاخبار الطوال، 1368ش، ص253۔
  10. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص178؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1411ق، ج5، ص89۔
  11. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص178۔
  12. ↑ دینوری، الاخبار الطوال، 1368ش، صص254-255؛ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص179۔
  13. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص178۔
  14. ↑ ↑ دینوری، اخبار الطوال، 1368ش، ص254؛ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص178۔
  15. ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1411ق، ج5، ص89
  16. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص178؛ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1411ق، ج5، ص90-89۔
  17. ↑ شیخ صدوق، الامالی، ص155۔
  18. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص179۔
  19. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص179۔
  20. ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، ج5، 1411ق، ص90۔
  21. ↑ ملاحظہ کرن: ہدایت‌ پناه، بازتاب تفکر عثمانی در واقعه کربلا، 1389ش، ص166۔
  22. ↑ ابن جوزی، تذکرة الخواص، 1418ق، ص226۔
  23. ↑ ر۔ ک۔ ہدایت پناه، بازتاب تفکر عثمانی در واقعه کربلا، 1389ش، ص166۔
  24. ↑ ملاحظہ کرن: هدایت پناه، بازتاب تفکر عثمانی در واقعه کربلا، 1389ش، ص166۔
  25. ↑ منقری، وقعۃ الصفین، 1404ق، ص5۔
  26. ↑ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ج14، ص221۔
  27. ↑ بلاذری، فتوح البلدان، 1988م، ص301۔
  28. ↑ ہدایت‌ پناه، بازتاب تفکر عثمانی در واقعہ کربلا، 1389ش، ص87-95۔
  29. ↑ ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشق، ج14، ص221۔
  30. ↑ صدوق، علل الشرایع، 1385ش، ج1، ص220-221۔
  31. ↑ بلاذری، فتوح البلدان، 1988م، ص301۔
  32. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، 1400ق، ج5، ص255؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص269-270۔
  33. ↑ رک: طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص353-354۔
  34. ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1411ق، ج5، ص89۔
  35. ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1411ق، ج5، ص86-85۔
  36. ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1411ق، ج5، ص89-90۔
  37. ↑ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص28؛ منقری، وقعۃ صفین، 1404ق، ص198-195۔
  38. ↑ ابن اثیر، الکامل، 1385ق، ج4، ص144۔
  39. ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1411ق، ج4، ص207۔
  40. ↑ منقری، وقعۃ صفین، 1404ق، ص198-195۔
  41. ↑ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص422، 436؛ دینوری، اخبارالطوال، 1368ش، ص256۔
  42. ↑ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص427؛ مفید، الارشاد، 1399ق، ج2، ص99۔
  43. ↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، 1407ق، ج8، ص180۔
  44. ↑ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص427؛ مفید، الارشاد، 1399ق، ج2، ص99۔
  45. ↑ سماوی، ابصارالعین، 1419ق، ص159۔
  46. ↑ سماوی، ابصارالعین، 1419ق، ص187۔
  47. ↑ سماوی، ابصارالعین، 1419ق، ص194۔
  48. ↑ سماوی، ابصارالعین، 1419ق، ص186۔
  49. ↑ سماوی، ابصارالعین، 1419ق، ص194۔
  50. ↑ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص445۔
  51. ↑ سماوی، ابصارالعین، 1419ق، ص194۔
  52. ↑ دینوری، اخبارالطوال، 1368ش، ص255؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص412؛ مفید، الارشاد، 1399ق، ج2، ص86۔
  53. ↑ ابن طاووس، اللہوف، 1348ش، ص110۔
  54. ↑ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص543۔
  55. ↑ ابن طاوس، اللہوف، 1348ش، ص130۔
  56. ↑ قمی، نفس المہموم، 1379ش، ص479۔
  57. ↑ ابن اعثم کوفی، الفتوح، 1411ق، ج5، ص138؛ سید طاووس، اللہوف، 1348ش، ص180۔
  58. ↑ الإرشاد، المفید ،ج‏2،ص113، بلاذری، انساب‌الاشراف، 1397ق، ج3، ص204؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص455۔
  59. ↑ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص455۔
  60. ↑ ابن طاوس، اللہوف، 1348ش، ص135۔
  61. ↑ ↑ بلاذری، انساب‌الاشراف، 1397ق، ج3، ص411؛ طبری، تریخ الأمم و الملوک، 1387ق، 1387ق، ج5، ص456۔
  62. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص411۔
  63. ↑ طبری، تاریخ‌الأمم و الملوک، 1387ق، ج5، ص456۔
  64. ↑ الامالی، مجلس 30، ح1، ص223ـ226؛ فتال نیشابوری، روضۃ الواعظین، ص186-188۔
  65. ↑ ابن شہرآشوب، مناقب، 1379ق، ج4، ص109ـ114۔
  66. ↑ ابن شہر آشوب، مناقب، ج4، ص110۔
  67. ↑ مسعودی، اثبات الوصیہ، 1426ق، ص168۔
  1. ↑ سوید نے اہل شام وچو‏ں اک مرد نو‏‏ں گرفتار کيتا تے اسنو‏ں ابن زیاد دے پاس بھیجیا۔ ابن زیاد نے اسنو‏ں قتل کرنے دا حکم دتا۔ دینوری، الاخبار الطوال، 1368ش، صص254-255؛ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص179۔اسنو‏ں قتل کرنے دا مقصد کوفہ دے لوکاں نو‏‏ں ڈرانا سی تاکہ نخیلہ جانے تو‏ں انکار نہ کرن اس دے قتل دے بعد کوفہ دے مرد نخیلہ نو‏‏ں روانہ ہو گئے۔ بلاذری، انساب الاشراف، 1397ق، ج3، ص179۔

ماخذ سودھو

  • ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التریخ، بیروت، دارصادر، 1965م/1385ھ۔
  • ابن اعثم کوفی، احمد، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ط الأولی، 1411ق/1991ء۔
  • ابن جوزی، سبط، تذکرة الخواص، قم، منشورات الشریف الرضی، 1418ھ۔
  • ابن شہر آشوب مازندرانی، مناقب آل ابی‌ طالب علیہم‌السلام، قم، علامہ، 1379ھ۔
  • ابن طاووس، علی بن موسی، اللہوف، جہان، تہران، 1348شمسی ہجری۔
  • بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الأشراف (5)، تحقیق: احسان عباس، بیروت، جمعیۃ المستشرقین الألمانیۃ، 1979م/1400ھ۔
  • ابن عساکر، تریخ مدینہ دمشھ۔
  • بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌ الأشراف (ج3)، تحقیق: محمد باقر محمودی، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، 1977م/1397ھ۔
  • بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، بیروت، دار و مکتبۃ الہلال، 1988ء۔
  • دینوری، احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر مراجعہ جمال الدین شیال، منشورات الرضی، قم، 1368شمسی ہجری۔
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تہران، کتابچی، 1376شمسی ہجری۔
  • شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتاب‌ فروشی داوری، 1385ش/1966ء۔
  • شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد، بیروت، مؤسسۃ الاعلمی للمطبوعات، 1399ھ۔
  • طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الامامہ، قم، بعثت، 1413ھ۔
  • طبری، محمد بن جریر، تریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمدأبوالفضل ابراہیم، بیروت، دارالتراث، 1387ق/1967ء۔
  • کاشفی سبزواری، ملاحسین، روضۃ الشہداء، قم، نوید اسلام، 1382شمسی ہجری۔
  • مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیہ للامام علی بن ابی طالب، قم، انصاریان، 1426ھ۔
  • منقری، نصر بن مزاحم، وقعۃ صفین، تحقیق: عبدالسلام محمد ہارون، قاہره، المؤسسۃ العربیۃ الحدیثۃ، الطبعۃ الثانیۃ، 1382ھ۔ افست قم، منشورات مکتبۃ المرعشی النجفی، 1404ھ۔
  • ہدایت‌ پناه، محمدرضا، بازتاب تفکر عثمانی در واقعہ کربلا، قم، پژوہشگاه حوزه و دانشگاه، 1389شمسی ہجری۔
"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=عمر_بن_سعد_دا_لشکر&oldid=634540" توں لیا