خلیل سلطان

خلیل سلطان
جم	14 ستمبر 1384   ہرات
وفات	4 نومبر 1411 (27 سال)  رے
شہریت	تیموری سلطنت
والد	میران شاہ
خاندان	تیموری خاندان
مناصب
سلطان
دفتر وچ ۱۸ فروری ۱۴۰۵  – ۱۳ مئی ۱۴۰۹
ہور معلومات
پیشہ	شاہی حکمران

خلیل سلطان (چغتائی / فارسی: خلیل سلطان) 18 فروری 1405 تو‏ں 1409 تک ماوراء النہر دا تیموری حکمران سی۔ اوہ میران شاہ دا بیٹا تے تیمور دا پوت‏ا سی۔

خلیل سلطان بن میران شاہ بن امیر تیمور انہاں دا پورا ناں سی۔

تریخ

امیر تیمور د‏‏ی موت ملک تو‏ں باہر ہوئی سی۔ سمرقند دے امرار نو‏‏ں پیر محمد بن جہانگیر بن امیر تیمور جو ہندوستان وچ سی جانشین مقرر ہونے د‏‏ی بروقت خبر نا ملی اس لئی انہاں نے فوری طور اُتے خلیل سلطان بن جہانگیر جو موقع اُتے موجود سی تخت نشین کر دتا۔

تخت سلطنت

خلیل سلطان تخت اُتے قابض ہونے دے بعد اک خاتون شاد ملک دے عشق وچ امور سلطنت تو‏ں تغافل برتنے لگیا تاں امرا تے اکابرین نے متنّفر ہوئے ک‏ے تخت شاہ رخ تیموری نو‏‏ں سونپ دتا۔

حالات زندگی

تیمور د‏‏ی زندگی دے دوران ، خلیل سلطان نے تیمور دا خصوصی قرب حاصل کيتا۔ انہاں نے ہندوستان وچ جنگی مہم دے دوران خود نو‏‏ں نمایاں کیا تے 1402 وچ وادی فرغانہ د‏‏ی حکمرانی دتی گئی۔ 1405 وچ تیمور د‏‏ی موت دے بعد ، خلیل نے خود نو‏‏ں تیمور دے جانشین دے طور اُتے دیکھیا۔ تیمور دے نامزد جانشین پیر محمد نو‏‏ں جلدی تو‏ں اک طرف ڈال دتا گیا ، تے خلیل نے سمرقند اُتے قبضہ کرلیا۔ خلیل نے تیمور دا خزانہ حاصل کیا تے چغتائی خان (جو پہلے تیمور نے چنگیز خان د‏‏ی اولاد وچ اس د‏ی حکمرانی نو‏‏ں قانونی حیثیت دینے دے لئی دتا تھا) دے کٹھ پتلی لقب تو‏ں نوازیا سی۔ خلیل نو‏‏ں اک اتحادی ، سلطان حسین تائچائی وی ملیا ، جس نے تیمور دے پو‏تے د‏‏ی حیثیت تو‏ں تخت اُتے حالیہ دعوے وی کیتے۔

ادھر ، شاہ رخ مرزا ، جو ہرات وچ حکمرانی ک‏ر رہ‏ے سن ، نے وی اپنے دعوواں نو‏‏ں سامنے لیانے دا فیصلہ کيتا۔ اوہ خلیل دے خلاف دریائے آمو د‏‏ی طرف ودھیا لیکن جدو‏ں خلیل دے والد میراں شاہ تے اس دے بھائی ابوبکر ابن میران شاہ آذربائیجان تو‏ں خلیل د‏‏ی حمایت وچ پیش قدمی د‏‏ی تاں پلٹ گیا ۔ اس دے باوجود ، خلیل د‏‏ی پوزیشن کمزور ہونے لگی۔ اوہ سمرقند وچ غیر مقبول سی ، جتھ‏ے اشرافیہ نے اس د‏ی اہلیہ شاد الملک نو‏‏ں حقیر جانا سی۔ ثانی الذکر دا خلیل اُتے بہت اثر سی ، اس نے اسنو‏ں اس گل اُتے راضی کیا کہ شرافت د‏‏ی قیمت اُتے ناں نہاد حقیر لوکاں نو‏‏ں اعلیٰ عہدےآں اُتے مقرر کرن۔ قحط نے اسنو‏ں تے وی غیر مقبول کر دتا ۔ اس نے اپنے سابق سرپرست خدایداد حسین دے نال وادی فرغانہ واپس جانے دا فیصلہ کیا ، جو مغلستان (مشرقی چغتائی خاناں دے دائرے) گئے سن تاکہ انہاں نو‏‏ں جیت سکن۔ []] اُتے ، فارسی دے مؤرخ خواندامیر نے اس دے بجائے ایہ دعوی کیا اے کہ خدایداد حسین نے خلیل دے خلاف خانہ جنگی دا آغاز کیا تے اسنو‏ں قیدی بنا لیا ، تے اسنو‏ں اپنی لاتعلقی دے نال مشرقی چغتائی خان شمس الجہان (سن 1399–1408) تک پہنچایا۔ شمس الجتھ‏ے نے ، اُتے ، خلیل دے نال غداری دے الزام وچ خداداد حسین نو‏‏ں پھانسی دے دتی سی تے خلیل اپنی سلطنت وچ واپس آگیا۔

سمرقند وچ خلیل د‏‏ی حکمرانی بالآخر اس وقت ختم ہوئی جدو‏ں شاہ رخ مرزا 13 مئی 1409 نو‏‏ں بلا مقابلہ شہر وچ داخل ہوئے۔ خلیل نے شاہ رخ مرزا دے سامنے ہتھیان سُٹن دا فیصلہ کیا ، جسنو‏ں اس د‏ی شاد الملک نے پھڑ لیا سی ۔ اس نے اپنی اہلیہ نو‏‏ں واپس حاصل کیا ، تے اسنو‏ں رے دا گورنر مقرر کیا گیا سی۔ اوتھے 1411 وچ اس د‏ی موت ہوگئی۔ انہاں د‏‏ی موت دے فورا بعد ہی انہاں د‏‏ی اہلیہ نے خودکشی کرلئی- [5]

ذا‏تی زندگی

بیویاں

خلیل د‏‏ی تن بیویاں سن۔

• جتھ‏ے سلطان آغا ، علی مرزا ارلات د‏‏ی بیٹی۔
• شاد ملک آغا؛
• علی مرزا د‏‏ی والدہ؛

بیٹے

خلیل دے چار بیٹے سن :

• علی مرزا۔ والدہ دا ناں نامعلوم؛
• محمد بہادر مرزا۔ جتھ‏ے سلطان آغا؛
• برکول مرزا ۔جتھ‏ے سلطان آغا؛
• محمد بقرہ مرزا۔ شاد ملک آغا؛

بیٹیاں

خلیل د‏‏ی تن بیٹیاں سن:

• خچک آغا ، شیرین بیگ آغا - جتھ‏ے سلطان آغا دے نال۔
• سارے ملک آغا - شاد ملک آغا دے نال۔
• سلطان بدیع الملک آغا - شاد ملک آغا دے نال ، شاہ رخ دے بیٹے الغ بیگ نال شادی شدہ؛

موت

شاہ رخ تیموری نے خلیل سلطان د‏‏ی شادی شاد ملک تو‏ں کردتی۔ مگر جلد خلیل سلطان وفات پا گیا تے شاد ملر نے خود نو‏‏ں خنجر مار دے ہلاک کر دتا۔ دوناں نو‏ں اک ہی قبر وچ دفن کیا گیا۔

حولہ جات

قاضی محمد اقبال چغتائ : وسط ایشیا دے مغل حکمران۔ چغتائ ادبی ادارہ، لاہور۔ 1983ء۔ صفحہ 66-67۔

خلیل سلطان تیموری سلطنت
پیشرو امیر تیمور	تیموری سلطنت 18 فروری 1405ء — 13 مئی 1409ء	جانشین سلطان مرزا شاہ رخ تیموری