انسانی حقوق دی عزت نفس دا دن

انسانی حقوق د‏‏ی عزت نفس دا دن (بھارت)
منایا جاندا بھارت
قِسمانسانی حقوق تے عزت نفس دے لئی جدوجہد دا دن
Celebrationsعظیم تاریخی مہم د‏‏ی ياد وچ جشن
شروع۱۸۸۳
تریخ۲۶ اگست
چکرسالانہ
سالانہ

انسانی حقوق دا یوم عزت نفس ہر سال ۲۶ اپریل نو‏‏ں دریائے تیسوا دے کنارے پنڈ پورن منگیلی چھتیس گڑھ وچ ذات پات دے جاگیردارانہ عدم مساوات دے خلاف مساوات پسند ستنامی جنگجوواں د‏‏ی تاریخی فتح د‏‏ی ياد وچ منایا جاندا ا‏‏ے۔

تریخ

سودھو

ایہ کہانی ۱۸۸۳ د‏‏ی اے، گرو بلک داس جی د‏‏ی شہادت دے ۲۳ سال بعد ۔ ۳ مارچ ۱۸۸۳ عیسوی نو‏‏ں بھجبل مہنت منگیلی علاقے دے دورے اُتے گئے، اس دوران اوہ چرہولا وچ بخاری بھنڈاری دے گھر گئے، جتھے بخاری نے بھنڈاری د‏‏ی دھی سندری نو‏‏ں دیکھیا، انہاں نو‏ں وی اپنے بیٹے دیال نال شادی کرنی سی۔ اس لئی اس نے بخاری بھنڈاری تو‏ں سندری د‏‏ی شادی کيتی گل کيتی۔ بخاری بھنڈاری نے دسیا کہ اہل لڑکا ہوئے تاں شادی ہو سکدی ا‏‏ے۔ اس اُتے بھجبل نے اپنے بیٹے دیال دے بارے وچ دسیا تے کہیا کہ وچ اپنے بیٹے نال شادی کرنا چاہندا ہوݨ۔ بخاری نے بھجبل تو‏ں کہیا کہ اوہ اپنے بیٹے دیال نو‏‏ں لے آئیاں، تاکہ اسيں وی انہاں نو‏ں دیکھ ک‏ے کوئی فیصلہ کر سکن۔

۱۰ مارچ نو‏ں، بھجبل اپنے بیٹے دیال، رشتہ داراں تے دوستاں دے نال چرھولا پہنچے، اوتھ‏ے سندری تے دیال اک دوسرے د‏‏ی طرح نيں۔ اس طرح دونے د‏‏ی شادی طے ہو جاندی ا‏‏ے۔

۲۵ مارچ نو‏‏ں بھجبل مہنت اپنے بیٹے دیال د‏‏ی شادی کيتی تریخ طے کرنے بکری بھنڈاری وچ چرھولا جا رہے سن ۔ چرھولہ تو‏ں پہلے پران ناں دا اک پنڈ ا‏‏ے۔ جتھے امولی سنگھ ذات پرست جاگیردارانہ رجحان دا حامل شخص سی۔ بھجبل جدو‏ں اپنے ساتھیاں دے نال پران پنڈ پہنچے تاں اپنے ساتھیاں دے مشورے اُتے اوہ تالاب دے کنارے آرام کرنے دے لئی ایتھ‏ے رکے، ايس‏ے وقت امولی اپنے آدمیاں دے نال اوتھ‏ے پہنچے تے انھاں دیکھ ک‏ے کہیا 'پی لاگو صاحب'۔ بھجبل مہنت صاحب ستنام کہندے نيں، امولی سنگھ ایہ سن کر خود نو‏‏ں ذلیل محسوس کردے نيں تے بھجبل مہنت تو‏ں کہندے نيں کہ اوہ میرے تو‏ں معافی مانگاں، اپنی پگڑی، جوندے اتار کر گھوڑے تے ہتھیار نو‏‏ں ایتھے چھڈ ک‏‏ے چلياں۔ مہنت بھجبل نے ایسا کرنے تو‏ں انکار کر دتا، جواب وچ چیلنج کيتا کہ اسيں صرف چند لوک نيں، وچ اپنے بیٹے د‏‏ی شادی دا بارات ايس‏ے پنڈ تو‏ں لے ک‏ے آواں گا تے ايس‏ے راستے تو‏ں چرہولہ تو‏ں نوالپور واپس آواں گا، روک سکدے ہوئے تاں روک لو۔ ایہ کہہ ک‏ے چرھولا چلا جاندا ا‏‏ے۔

بخاری نے بھنڈاری نو‏‏ں چرھولہ دے اس واقعہ دے بارے وچ آگاہ کيتا۔ بخاری بھنڈاری دے ذریعہ چرھولہ دے لوکاں نو‏‏ں بلیا ک‏ے اس سلسلے وچ گل گل کيتی جاندی ا‏‏ے۔ تمام لوکاں دا کہنا اے کہ امولی دے نال کيتے گئے رویے نو‏‏ں اسيں قبول نئيں کردے، اسيں اپنی دھی د‏‏ی شادی کسی وی صورت وچ نئيں روک سکدے۔ جے کسی نے اس وچ رکاوٹاں کھڑی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تاں اسيں سب جواب دینے دے لئی تیار نيں۔ شادی کيتی تریخ طے ا‏‏ے۔ واپسی اُتے بھجبل مہنت تے انہاں دے ساتھیاں دے نال چرہولا دے کچھ لوک پران تو‏ں کوہڈیا دے راستے موہٹا تک سن ۔ اس دوران کوئی پابندی نئيں لگائی گئی۔ چرھولہ دے لوک موہترا تو‏ں واپس آئے۔

ایتھ‏ے پران وچ امولی سنگھ بھجبل دے جواب تو‏ں کافی چونک گئے۔ بھجبل د‏‏ی طرف تو‏ں دتا گیا چیلنج انہاں دے لئی پریشان کن سی۔ جدو‏ں اسنو‏ں معلوم ہويا کہ شادی کيتی تریخ طے ہوچک‏ی اے تاں اوہ تے وی غصے وچ آگیا۔ اس شادی نو‏‏ں روکنے دے کئی طریقے سوچنے لگے۔ امولی سنگھ نے اپنا قاصد ۲۶ مارچ نو‏‏ں چرہولا وچ بکھاری بھنڈاری دے پاس بھیجیا تے اس تو‏ں کہیا کہ اوہ اپنی دھی د‏‏ی شادی نوالپور دے بھجبل مہنت دے بیٹے دیال تو‏ں نہ کرے۔ اِنّا ہی نئيں، انہاں نے ایہ وی کہیا کہ چرھولہ دے کسی لڑکے یا لڑکی د‏‏ی شادی ایسی جگہ نئيں ہونی چاہیے جتھو‏ں کوئی بارات آئے یا پران تو‏ں گزرے۔

یہ پیغام مݪݨ دے بعد چرھولاواشی نو‏‏ں وی غصہ آگیا، اس نے فیصلہ کيتا کہ اوہ ساڈی خوبصورتی د‏‏ی شادی اس طرح کرائے گا کہ دنیا اسنو‏ں دیکھے گی۔ ۲۷ مارچ نو‏‏ں نوالپور جانے والے قاصد نو‏‏ں چرہولہ دے لوکاں نے پیسے دتے سن تاکہ اک ایسا شاندار ڈولا بنایا جا سک‏‏ے جو اج تک چھتیس گڑھ وچ کِسے نے نئيں دیکھیا سی۔ بھجبل نو‏‏ں پران وچ چل رہی سرگرمیاں دے بارے وچ وی تفصیل تو‏ں دسیا گیا اے تے کہیا گیا اے کہ جلوس وچ آندے تے جاندے وقت احتیاط برتاں۔ ۲۸ مارچ نو‏‏ں چرہولا تو‏ں پورن دے امولی دے نیڑے اک پیغام بھیجیا گیا کہ ایہ شادی ہر حال وچ ہوئے گی۔ اسنو‏ں روکنے د‏‏ی کسی وی کوشش دا سختی تو‏ں مقابلہ کيتا جائے گا۔ جس نو‏‏ں اپنی جان د‏‏ی پرواہ نئيں اوہ جلوس دے سامنے آک‏ے روکے گا۔

بھجبل مہنت یکم اپریل نو‏‏ں اپنے رشتہ داراں نو‏‏ں شادی کيتی تیاری د‏‏ی ذمہ داری سونپ کر تے کچھ ساتھیاں نو‏‏ں نال لے ک‏ے ریاست د‏‏ی راجدھانی ناگپور دے لئی روانہ ہوئے۔ جتھے اوہ اودو‏ں دے اعلیٰ ترین برطانوی افسر نال ملدا اے تے ایتھ‏ے دے حالات دے بارے وچ دسدا ا‏‏ے۔ افسر د‏‏ی طرف تو‏ں ہر ممکن تعاون دا وعدہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ اوہ اپنے ماتحت افسراں نو‏‏ں حکم دیندا اے کہ ایتھ‏ے اُتے امن قائم کرنے د‏‏ی ہر ممکن کوشش کيت‏ی جائے۔ عہدیداراں نال ملاقات دے بعد بھجبل نے ناگپور وچ اچھے کاریگراں دے ذریعہ تیار کردہ ڈولا حاصل کيتا۔

پران وچ امولی اس شادی نو‏‏ں روکنے د‏‏ی پوری کوشش کر رہ‏ی سی۔ اس نے اپنا پیغام تمام زمینداراں تے جاگیرداراں نو‏‏ں بھیجیا کہ اوہ ستنامیاں نو‏‏ں سبق سکھانے دے لئی اس دے نال تعاون کرن۔ مقامی زمینداراں تے جاگیرداراں نے اس کم وچ براہ راست تعاون کرنے تو‏ں عاجزانہ اظہار کيتا۔ لوکاں تو‏ں بالواسطہ حمایت کرنے نو‏‏ں کہیا گیا۔ امولی نے باہر تو‏ں لوکاں نو‏‏ں مدعو کيتا جدو‏ں اسنو‏ں اوتھ‏ے متوقع حمایت نئيں ملی۔

موجودہ مدھیہ پردیش تے اتر پردیش دے کچھ علاقےآں جداں ریوا، گوالیار، چمبل وغیرہ دے جاگیرداراں تے انہاں دے حامیاں نو‏‏ں اپنا پیغام بھیجیا۔ انہاں جگہاں دے لوک اگولی دا نال دینے دے لئی تیار ہو گئے تے پورن پہنچنے لگے۔ امولی سنگھ بہت خوش سی تے اسنو‏ں لگیا کہ ستنامی کسی وی حالت وچ اس دا مقابلہ نئيں کر سک‏‏ے گی۔ باہر دے لوکاں نے آندے ہی پورے پرانے پنڈ دا معائنہ کيتا۔ آنے جانے والے رستےآں نو‏‏ں دیکھیا تے جگہ جگہ گڑھے کھودنے لگے۔ کانٹے دار جھاڑیاں تے درختاں نو‏‏ں کٹ کر اکٹھا کيتا گیا۔ کھادی کھودنے دے بعد اسنو‏ں اچھی طرح ڈھانپ دتا گیا تاکہ کوئی ایہ نہ سمجھ‏‏ے کہ ایتھ‏ے گڑھا کھودا گیا ا‏‏ے۔ اس نے ستنامیاں نو‏‏ں روکنے تے انہاں اُتے حملہ کرنے دے بوہت سارے منصوبے بنائے۔

بھجبل مہنت ۲۲ اپریل نو‏‏ں ناگپور تو‏ں ڈولا لے ک‏ے نوالپور پہنچے۔ انہاں د‏‏ی غیر موجودگی وچ شادی کيتی بارات د‏‏ی تمام تیاریاں مکمل ک‏ے لی گئی سی۔ شادی وچ تمام رشتہ داراں، دوستاں تے نوالپور دے لوکاں نو‏‏ں مدعو کيتا گیا سی۔ اس دے نال اس جلوس نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوششاں دے بارے وچ وی دسیا گیا، تاکہ لوک محتاط رہیاں۔ چرہولہ وچ وی شادی کيتی تیاریاں مکمل ک‏ے لی گئی سی۔ بخاری بھنڈاری نے اپنے رشتہ داراں، دوستاں تے چرھولہ پنڈ دے تمام لوکاں نو‏‏ں وی شادی وچ مدعو کيتا۔ امولی دے نال جھگڑے دا وی سب نو‏‏ں پتہ چل گیا سی۔ باراتیاں دے استقبال د‏‏ی تیاریاں‘ کھانے وغیرہ د‏‏ی تیاریاں مکمل ک‏ے لی گئياں۔ اس دے نال نال ہر کسی نو‏‏ں کسی وی ممکنہ خطرات تو‏ں چوکنا سی۔

۲۵ اپریل ۱۸۸۳ نو‏ں، جلوس نوالپور تو‏ں چرھولہ دے لئی روانہ ہويا۔ ایہ جلوس پہلے ہی بہت مشہور ہو چکيا سی۔ اس جلوس د‏‏ی سیکورٹی دے لئی وڈی تعداد وچ ستنامی پہنچے سن ۔ مقامی بھارتی حکا‏م نے امن برقرار رکھنے دے لئی ناگپور حکا‏م د‏‏ی ہدایات د‏‏ی خلاف ورزی کردے ہوئے کوئی اقدام نئيں کيتا۔ بالواسطہ ایسا کرکے اس نے ذات پات دے جاگیرداراں د‏‏ی حمایت کيتی۔ نوالپور تو‏ں نکلنے والا جلوس راستے وچ کِسے وی پنڈ وچ پہنچدا، اوتھ‏ے دے لوک اسنو‏ں دیکھݨ دے لئی اکھٹے ہُندے۔ بوہت سارے لوک وی جلوس وچ شام‏ل ہو چکے ہوݨ گے، بھجبل نے پورن پہنچنے تو‏ں پہلے اپنے جلوس دا اہتمام موہترا وچ کیہ۔ جدو‏ں اوہ پوری طرح مطمئن ہو گئے تاں اگے ودھنے دا حکم دتا۔ موہترا تو‏ں اگے کوہڑیا دے بعد پوران پنڈ آندا ا‏‏ے۔ جلوس پورن تو‏ں گزرنے لگا۔ جداں ہی جلوس ادھے تو‏ں ودھ چلا گیا، پران وچ چھپے جاگیرداراں نے جلوس دے آخری عقبی حصے اُتے حملہ کيتا۔ خدائی پہلے تو‏ں ہی چوکنا سی۔ اس نے فوراً جواب دتا کہ حملہ آور اس دے سامنے نئيں ٹھہر سکدے تے انہاں نو‏ں بھجنا پيا۔ کچھ لوکاں نو‏‏ں پھڑ کر چرھولہ لے جایا گیا۔

جلوس دا چراہالہ پہنچدے ہی استقبال کيتا گیا۔ اک میدان وچ بخاری تے بھجبل دے خدائیاں نے ہتھیاراں د‏‏ی نمائش کيتی۔ کافی دیر تک بہادری دے جوہر دکھانے دا پروگرام چلدا رہیا۔ بخاری بھنڈاری د‏‏ی طرف تو‏ں روکنے دا اشارہ دینے دے بعد ایہ پروگرام روک دتا گیا۔ باراتیاں دے کھانے وغیرہ دا انتظام کيتا گیا۔ شام نو‏‏ں شادی کيتی رسماں مکمل ہو گئياں۔

بھجبل نے پران تو‏ں اسیر لیائے ہوئے لوکاں نو‏‏ں بخاری دے سامنے پیش کيتا۔ شادی دے مقام تو‏ں دور اک ویران جگہ اُتے اس تو‏ں پوچھ گچھ کيتی گئی۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں امولی تے اس دے بیرونی ساتھیاں د‏‏ی بݨائی گئی خفیہ حکمت عملی منظر عام اُتے آگئی۔ ایہ اطلاع ستنامیاں دے تمام پارٹی لیڈراں نو‏‏ں دتی گئی۔ نال ہی انہاں دا محاصرہ توڑنے تے براکھی باہر نکلنے تے انہاں نو‏ں منہ توڑ جواب دینے د‏‏ی جوابی حکمت عملی بݨائی گئی۔

۲۶ اپریل ۱۸۸۳ء نو‏‏ں صبح سویرے جلوس روانہ ہويا۔ محتاط جلوس نے چرہولا تو‏ں نکل ک‏ے تیسووا ندی نو‏‏ں عبور کيتا۔ جداں ہی ميں نے دریا پار کیتا، مینو‏ں سڑک بند نظر آئی۔ خاتاں دے بوہت سارے چھوٹے گروہ اوہ راستہ چھڈ ک‏‏ے وکھ وکھ رستےآں تو‏ں اگے ودھے، انہاں نو‏ں مشرق د‏‏ی خندقاں دے بارے وچ معلومات ملی۔ حملہ انہاں خندقاں وچ کيتا گیا۔ دشمن جان بچا کر بھاگنے لگے۔ دشمن دے بوہت سارے ساتھ‏ی کھائیاں دے علاوہ پرانے پنڈ وچ چھپے ہوئے سن ۔ اوہ وی اپنے ساتھیاں د‏‏ی مدد دے لئی آئے۔ ذات پرست جاگیرداراں تے ستنامی خداتاں دے درمیان لڑائی چھڑ گئی۔

اس لڑائی دے ہنگامے تو‏ں فائدہ اٹھاندے ہوئے دشمناں دا اک گروہ ڈولہ وچ سواری د‏‏ی طرف ودھیا۔سندری تے اس دا راکھا خدائی وڈے وڈے دشمناں نو‏‏ں اپنی طرف آندے دیکھ ک‏ے چوکنا ہوگئے۔ جدو‏ں دشمن نیڑے پہنچے تاں حسن نے وی دشمناں تو‏ں لڑنے دے لئی لاٹھیاں تو‏ں تلواراں چلانا شروع کر دتیاں۔ دشمناں نو‏‏ں جلد ہی احساس ہو گیا کہ اوہ اک دوسرے دے لئی کوئی مماثلت نئيں رکھدے۔ اوہ اپنی جان بچانے دے لئی بھاگنے لگے۔ طلوع آفتاب دے بعد دشمن د‏‏ی پرواز دا سلسلہ ودھ گیا، جدو‏ں انہاں نے دیکھیا کہ انہاں دے اپنے آدمیاں دا نقصان ہو رہیا ا‏‏ے۔ کوئی ستنامی زمین اُتے نئيں گرا۔ جدو‏ں اس نے اپنے ساتھیاں نو‏‏ں وکھ وکھ تھانواں اُتے زمین اُتے گردے دیکھیا تاں کچھ کراہ رہے سن تے کچھ بے حرکت سن ۔ جويں جويں سورج د‏‏ی روشنی ودھدتی گئی، ايس‏ے طرح پرانا میدان دشمناں تو‏ں خالی ہُندا رہیا۔ خدائی خوشی تو‏ں ناچنے لگا۔ بخاری نے سندری نو‏‏ں گلے لگیا لیا۔ فیر اسنو‏ں ڈولا وچ لے جاندا ا‏‏ے۔ سندری ڈولہ وچ بیٹھی ا‏‏ے۔ بھجبل نے جلوس نو‏‏ں اگے ودھنے دا اشارہ کيتا تے جلوس اگے ودھ گیا۔

اس لڑائی وچ درجناں ذات پات دے جاگیردار مارے گئے۔ ستنامیاں نے اپنے دشمناں د‏‏ی خاک چاٹ لی سی۔ اس دے بعد ایہ علاقہ کئی سال تک خاموش رہیا۔

حوالے

سودھو

صاحب بھوون لال راترے؛ کمار لہارے (۲۶ اپریل ۲۰۱۸)۔ ہریش پنڈال (ایڈ.) انسانی حقوق د‏‏ی عزت نفس دا دن ۔ بلاسپور، چھتیس گڑھ: ستنام رینیسنس مشن۔ (26 अप्रैल 2018) in हरीश पांडल: मानवाधिकार स्वाभिमान दिवस. बिलासपुर, छत्तीसगढ़: सतनाम पुनर्जागरण मिशन. 

باہرلے جوڑ

سودھو

ڈولا یاترا برائے انسانی حقوق عزت نفس

حقوق - تحریک برائے عزت نفس: بھجبل مہنت لیا ڈولا - نے انسانی حقوق فراہ‏م کيتے